اسفار امّ الكتاب مرحوم آخوند
كتاب شريف اسفار كتابى انسان‌ساز، و به تعبير بزرگان ما - رضوان اللّه عليهم - تفسير انفسى قرآن كريم است. مرحوم صدر المتألهين اسرارى را از قرآن كريم جدا و دسته‌بندى كرده و آن‌را اسرار الآيات ناميده است. آنچه در كتاب اسرار الآيات به تفصيل آمده، در اين كتاب اسفار خوانده مى‌شود، و باز به تعبير استاد ديگرمان، اين كتاب، امّ الكتاب كتب مرحوم آخوند ملاّ صدراست. مراد از امّ الكتاب آن است كه وقتى درست هضم شود كتاب‌هاى ديگرش فهميده مى‌شود و به آنها مى‌رسند - خدا درجات ايشان را متعالى كند. استاد ديگرمان مى‌فرمود: بكوشيد كه همين علم اعلا را - كه در كتاب ما در اين چاپ سنگى جلد اوّل است؛ يعنى از ابتدا تا آخر اتحاد عاقل به معقول، كه به اول جواهر و اعراض اسفار مى‌رسد - را به‌درستى بفهميد و هضم كنيد كه مبانى حكمت متعاليه با فهميدن آن به‌دست مى‌آيد. پس از خطبه، مرحلۀ اول اسفار شروع مى‌شود: قسم اوّل اسفار پنج مسلك است و مسلك اوّل آن شش مرحله و قسم دوم در جواهر و اعراض است، پس از آن ده موقف و ده باب در الهيات و نفس و معاد است. با هضم اين مسائل در مسالك، يعنى علم الهى اعم و علم اعلا، مبانى مرحوم آخوند در حكمت متعاليه به دست مى‌آيد. با همين مبانى در جواهر و اعراض و كتاب نفس پيشرفت بهتر و قوى‌تر و سريع‌تر خواهد بود، با دست‌يابى به اين سرمايه، تحقيق و تنقيب ممكن و ميسّر مى‌گردد. پس اين كتاب امّ الكتاب كتب و صحف ديگر مرحوم آخوند است.
?آیت الله حسن زاده آملی
حسن زاده آملی، حسن، شرح فارسی الأسفار الأربعة (حسن‌زاده)، جلد: ۱، صفحه: ۳۶، بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم)، قم - ایران، 1387 ه.ش.
